Geschiedenis

In 1986 en 1991 vond het International Gay and Lesbian Filmfestival Holland plaats, groots opgezet omdat het een vijfjaarlijks evenement betrof. Roze Filmdagen ging in 1996 van start toen bleek dat er geen derde editie van het IGLFH zou plaatsvinden. Een aantal medewerkers van Filmhuis Cavia en Rialto vond het hoog tijd dat er weer eens een specifiek festival met speelfilms en documentaires over homo's, lesbo's, travo's en transo's plaatsvond.

Hoewel er in Nederland relatief een redelijk aantal films met homo’s en lesbo’s uitgebracht werden in de reguliere bioscopen, waren er volgens de organisatie een flink aantal films en documentaires blijven liggen die zelden of nooit in Nederland te zien waren geweest. Het aanbod van interessant werk was in de loop der tijd toegenomen en vooral qua korte films waren er veel keuzes te maken. Roze Filmdagen werd symbolisch gepland rond de jaarlijkse herdenking van Stonewall en (Gay) Pride Amsterdam. Met een klein budget en beperkte middelen (denk aan een met Word Perfect gemaakt programmablaadje) waren de eerste Roze Filmdagen van 27 tot en met 30 juni een feit.

De eerste Roze Filmdagen smaakte duidelijk naar meer en de 2de editie, een jaar later, werd groter opgezet. Subsidie werd aangevraagd en een tour door Nederland van een aantal titels betekende dat een groter publiek de films kon zien zonder naar Amsterdam te hoeven afreizen. Naast 10 steden in het land werd ook het net gestarte Cinema De Balie betrokken bij het programma. De vertoonde films bevonden zich inhoudelijk ergens tussen politieke statements en cultureel verantwoorde producties met (of zonder) humor die niet iedere bezoeker op prijs zal hebben gesteld.

De festivalorganisatie besloot om het festival naar de maand november te verhuizen. De maand juni bleek toch vaak vakantie- en weertechnisch niet de maand te zijn waarin de meeste potentiële bezoekers te bereiken waren. Dit was ook het jaar dat Filmtheater Rialto afviel als vertoningsplek in Amsterdam, vanwege personele veranderingen en omdat de reguliere Rialto-programmering het hosten van een te groot aantal festivals per jaar onmogelijk maakte.

Dat er naast het verantwoorde programma ook porno werd vertoond zal sommige mensen wellicht verbaasd hebben, maar dit is toendertijd vanuit de organisatie een bewuste keuze geweest; wat was leuker dan in een bijzonder zweterig volgepropt zaaltje te kijken naar een (min of meer) verantwoorde erotische film voor dames of heren. Maar de taboedoorbrekende vertoning van de eerste transgender porno in 1998 leidde tot gemengde reacties. Tijdens de vertoning van Alley of the Tranny Boys liep een groot gedeelte van het publiek helaas weg.

Voor de 4e editie van Roze Filmdagen, het Internationale Lesbisch en Homo Filmfestival van Amsterdam, werd toch ook de maand november verlaten en verhuisde het festival naar december. Tot en met 2008 zou het festival steeds weer vlak voor de kerst plaatsvinden. Dit jaar was er speciale aandacht voor films uit Oost-Azië en de Aziatische diaspora.

Titels als Gymhomo of Lipstick Pussy spraken tot de verbeelding en zijn een goed voorbeeld van een lange reeks populaire thematische programma's met korte films die een kenmerkend en vast onderdeel zijn van het festivalprogramma. Cinema De Balie en Filmhuis Cavia waren jarenlang de vaste uitvalsbasis van het festival.

Dat was smullen van 19-24 december 2000 in Filmhuis Cavia en Cinema De Balie. Er was een videolounge, een Hertenkamp-marathon en een slotfeest. De vijfde editie van de Roze Filmdagen had 35 vertoningen waarin zo'n tachtig films te zien waren, korte en lange speelfilms en documentaires.

Thema’s waren onder meer: Global Identity (films van filmmakers met een niet-Nederlandse achtergrond), Kangaroomix (korte films uit Australië), Eurovisions (over slechte smaak in muziek), Op ’t Randje (over golden showers, voyeurisme en dark rooms), Indigirls (films van independent filmmaaksters) en zelfs Horror. De diversiteit van het programma sluit goed aan bij de diversiteit van de community.

Tot op de dag van vandaag wordt deze diversiteit nagestreefd bij het organiseren van het festival en de samenstelling van het filmprogramma.

Het besluit om een jaar over te slaan resulteerde in een dubbel zo grote editie in 2002, met een spectaculair openingsfeest in het COC. Ook voer eerder dat jaar de organisatie voor de eerste (en vooralsnog enige) keer mee tijdens de Canal Parade. In samenwerking met het jongerenmagazine Expreszo werd een speciale Coming Out-dag georganiseerd.

Met Het Onontkoombare Noodlot keken we samen met het Filmmuseum (nu EYE) in het Vondelpark cinematografisch terug en vooruit op het lot dat vele queer personages wachtte. Als men al niet zelfmoord pleegde, dan haalden ze door toedoen van derden het eind van de film niet. Iets wat in het verleden schering en inslag was, maar in 2002 opnieuw een terugkerend drama.

Een ander belangrijk en toen redelijk onbelicht thema was Gay Arab. Voor deze editie werd, mede vanwege dit thema, voor het eerst een heuse festivaltrailer geproduceerd door studenten van de Filmacademie. De festivalvrijwilligers waren vanaf nu herkenbaar aan speciale T-shirts.

ROZE FILMDAGEN GOES NORDIQ: De eerste van drie 'korte' festivaledities.

Aanvankelijk was na de editie van 2000 besloten om een tweejaarlijks festival te worden: het kostte de kleine club vrijwilligers te veel werk om het almaar groeiende festival jaarlijks te organiseren. Dit besluit viel bij nader inzien niet goed bij publiek, dat duidelijk behoefte had aan een jaarlijks terugkerend cinematografisch evenement.

Ook een deel van de (nieuwe) organisatie kwam terug op de eerder genomen beslissing. Om niet opnieuw een jaar zonder festival te zitten werd een kleine variant opgezet, een geheel aan Scandinavië gewijd festival. Bijzonder was dat de voor zover bekend allereerste 'homo'film ooit, de stille film The Wings (Vigarne), werd vertoond. Deze film uit Zweden (1916) is gebaseerd op het Icarusverhaal en werd in het Filmmuseum vertoond met live pianobegeleiding.

Het T-shirt, een variatie op de poster, met daarop twee kussende elanden, werd een zeer populair collectors item.

De bewegende variant, met in tegengestelde richting draaiende ringen, van het posterontwerp (geïnspireerd op zowel de iris van een oog, als op een cameralens) was zelfs als commercial in de Amsterdamse trams te zien.

Door de samenwerking met het Filmmuseum opende het festival groots in het toenmalige Cinerama (aan de Marnixstraat) met een spectaculaire martial arts film (in combinatie met de zoete klanken van The Carpenters) uit Hongkong. Thema's dat jaar waren onder meer: We're not Urban, over homo's en lesbo's op het platteland, en Embrace Your Dark Side, met spannende genres als thriller, horror, misdaad en actie.

Daarmee kroop het festival opnieuw in de donkere krochten van het homoseksuele personage - ditmaal echter niet als slachtoffer, maar als de dader.

Dit jaar was er een groot feest rond het thema Embrace Your Dark Side op een toepasselijke locatie, de catacomben van een voormalige kerk aan de Haarlemmerstraat.

Opnieuw een kleine editie, met ditmaal als thema Het Lange Weekend van de Korte Film. Er werden, de titel verraadt het al, alleen programma's met korte films vertoond.

Een deel van het programma werd samengesteld uit de collectie van het Canadian Filmakers Distribution Centre. De beloofde financiële ondersteuning van de Canadese ambassade hiervoor werd bijna ingetrokken omdat ze door de programmatitel Beautiful Bras & Bulging Briefs het idee hadden dat er porno was geprogrammeerd en ze zich daar niet aan wilde verbinden. Het vertonen van porno was echter allang geen onderdeel van het festival meer.

Een ontwerp dat niet door iedereen werd begrepen, maar wel heel bijzonder en uniek is en het meest grafische ontwerp tot nu toe. De poster is opgebouwd uit alle filmtitels uit het programma en alfabetisch (van boven naar beneden) gerangschikt. De kleur laat zien of een titel een speelfilm, documentaire of korte film is. Hoe dik of dun de lijn is, wordt bepaald door de lengte van de film. De affiches werden in drie kleurvarianten gedrukt: roze, blauw en geel.

Het concept werd verder uitgebouwd met een (lange) trailer die dwarsdoorsneden van filmstills op muziek liet bewegen. Het festival werd geopend in het toen nog niet verbouwde City Theater. Filmtheater De Uitkijk deed voor het eerst mee als extra locatie.

Bijzonder was ook het openingsfeest in 11 op de bovenste verdieping van het voormalige Post CS-gebouw en het afsluitende feest in Vrankrijk, dat maar weer liet zien hoe breed en divers de community is.

Een belangrijk thema van deze editie waren films uit The New Europe. Middels films en debat werd aandacht gevraagd voor de (vaak slechte) rechten van seksuele minderheden in Midden-Europa.

De laatste kleine editie: The Compact Edition. Ditmaal geen thema, maar een mini-variant van de grote broer die we voor ogen hadden. De poster is opnieuw opgebouwd uit de alfabetische film titels van dat jaar, maar de lijnen zijn nu, vanwege de versobering van het programma en festival, omgezet in een zwart/wit/grijs-variant.

Na deze editie is besloten de grote sprong te wagen en verder te professionaliseren om zodoende jaarlijks een grote editie te organiseren die een wereldstad als Amsterdam verdient. Inmiddels had de festivalorganisatie ook ervaren dat het produceren van een kleine editie veel tijd en energie kost die beter in een grote editie gestoken kan worden.

Een nieuwsfeit dat wereldwijd voor nogal wat controverse zorgde, was de aanleiding voor het posterontwerp van 2012. Twee pinguïns, Buddy & Pedro, die het in de dierentuin (Toronto Zoo) wel erg goed met elkaar konden vinden, werden door de verzorgers uit elkaar gehaald om zich met het andere geslacht voort te planten.

Op de postercampagne van 2012 pronken, als een hommage aan de liefde, de twee nieuwe gay iconen in drie varianten.

Eindelijk werd er ook weer een festivaltrailer geproduceerd. Het concept daarvoor staat los van het idee voor de poster, maar heeft wel een overeenkomstige kleurencombinatie van roze, zwart en wit.

De 15e editie van het festival is toch weer wat groter en heeft zelfs drie jury's waardoor er aan het eind, inclusief de vier publieksfavorieten, maar liefst zeven prijzen worden verdeeld.

De poster won uiteindelijk brons op de internationale Film Festival Poster Awards. Vanwege de 15e editie was er een expositie bij het IHLIA waar alle poster vanaf het allereerste begin te zien waren.

Vanwege het succes van de twee pinguïns werd de poster 'gerecycled'. Het enige verschil was de achtergrondkleur, die blauwgrijs in plaats van roze was, maar het feest der herkenning was weer groot.

Filmmakers vonden het een eer om het awardlogo (laurels met daarin de kussende pinguïns) op hun website of op de dvd-hoes te plaatsen. Maar ook dichter bij huis waren de lauwerkransen overal te zien. Zo reden er in de festivalweek auto's van hoofdsponsor Peugeot rond met het awardlogo.

De opening van het festival was groots in EYE, de rest van het festival vond plaats in Het Ketelhuis.

De derde editie van de steeds populairder wordende Roze Filmdagen Pub Quiz verhuisde van de Queen's Head naar PRIK.

De inspiratie voor de poster werd gehaald uit een aantal filmingrediënten, zoals het 20th Century Fox-logo en aftitelingen van films. De pinguïn-laurels van ons logo kregen een zeer prominente plaats.

Ook al werd er vanaf dag één van het festival heel inclusief geprogrammeerd, pas dit jaar werd geruisloos overgestapt van de ondertitel Gay & Lesbian Film Festival naar LGBTQ Film Festival, voor een meer inclusieve benaming.

Absoluut hoogtepunt dit jaar was de wereldpremière van Over the Rainbow, een documentaire van eigen bodem over Leny Wiggers, een vrouw die een voorbeeld was voor velen, zowel oud als jong. Een uniek en positief verhaal over een vrouw die op 68-jarige leeftijd uit de kast kwam en zich daarna volledig in het lesbische leven stortte om verloren tijd in te halen. Dat Leny al jaren een trouw bezoekster was van het festival maakte de vertoningen extra speciaal.

Een heuse fotoshoot voor de poster waarop vier stoere, heroïsche en uitdagende karakters prijken, die uitstraalt alsof het een superheldenfilm betreft. Krachten die in onszelf zitten, maar die we nog te weinig op het witte doek zien. 

Ellie Lust (toendertijd nog woordvoerder bij de politie en boegbeeld van Roze in Blauw) was eregast en verrichte de opening. Bijzonder was het themaprogramma met aandacht voor LGBTQ’ers met een lichamelijke of verstandelijke beperking. 

Reuring was er omtrent de poster van de Nederlandse documentaire Weg van de kerk (over een zoektocht naar seksuele identiteit en Club chUrch) waarop uitvergroot naakte billen in een jockstrap te zien waren.

De lijn van filmposter met queer helden werd doorgetrokken, maar met een ander genre film. Het dystopisch aandoende beeld van de nagebootste sciencefictionfilm was dan wel de donkerste van alle posters, het plaatste de LGBTQ-helden wederom op een voetstuk, omdat ze als enige en sterke overlevers van een vergane wereld werden geportretteerd. Na een studioshoot met niet-professionele modellen uit onze eigen gemeenschap werd de omgeving opgebouwd uit verschillende foto’s van troosteloze decors.

Dat de insteek van de poster geslaagd was, konden we aflezen aan de regelmatig terugkerende vraag wanneer deze film vertoond zou worden.

Voor het eerst kreeg een korte film een eigen premièrevoorstelling: Scar Tissue gaat over de Syrische vluchteling Sami die in een azc verblijft en een onenightstand beleeft met de Nederlandse Johan, wat een intieme, maar confronterende ontmoeting wordt.

De première werd gevolgd door een paneldiscussie die inging op diverse kwesties rond LGBTQ-vluchtelingen en sloot perfect aan bij het focusprogramma met migranten en biculturele verhalen.

Nadat er meerdere ontwerpers werd gevraagd om een nieuwe postercampagne te pitchen viel de keuze op een geanimeerde variant van ‘onze’ boegbeelden Buddy & Pedro. 

Nieuw dit jaar was de uitreiking van de Hivos Free To Be Me Award, de eerste van een jaarlijks terugkerend hoogtepunt. Deze prijs wordt door Hivos toegekend aan een film die sterk bijdraagt aan de acceptatie van LGBTQ’ers in een land waar dat niet vanzelfsprekend is. De Indiase regisseur Sridhar Rangayan was bij de vertoning van Evening Shadows aanwezig om als eerste de prijs in ontvangst te nemen.

Ook een nieuwe toevoeging was 48 HOUR - PINK. De wereldwijde filmcompetitie streek in Amsterdam neer voor een kleurrijke editie met voor makers de opdracht om een LGBTQ-gerelateerde film te maken in 48 uur. Genre, een prop, een karakter en een verplichte dialoogzin worden pas bij aanvang van de 48 uur toegewezen.

Dit jaar waren er naast een Finse stagiair, die als productie-assistent fungeerde, een aantal unieke films uit Finland te bewonderen, waaronder de biopic over Tom of Finland. Die is maker van beroemde homo-erotische potloodtekeningen van hypergespierde mannen. Een paar werken van de complementerende Tom of Finland-expositie op het entresol van Het Ketelhuis werden overdag bedekt omdat er wat materiaal te zien was dat niet voor kinderogen bestemd was.

Vanwege het succes van de nieuwe campagne werden de twee pinguïns verblijd met familie-uitbreiding. Een nog net zo aaibaar trio prijkte nu op de poster en kleurde de stad. Voor in Het Ketelhuis had de ontwerper ook nog gevarieerd op het queer family- thema, door te spelen met clichés die een 14-tal vrolijke (en met veel positieve zelfspot) queer pinguïnportretten opleverde door de verscheidenheid aan seksuele diversiteitsuitingen.

Een belangrijk themaprogramma was naast Religie en Sport en diversiteit het 50 shades of activisme-programma. Omdat deze editie 50 jaar na Stonewall plaatsvond werden middels films en documentaires diverse vormen van activisme getoond. Zowel als terugblik op het verleden, alsook zeker gericht op het activisme dat vandaag de dag nog steeds plaatsvindt in de strijd voor emancipatie en vrijheid van LGBTQ’ers.

Op de poster stond een (opnieuw geanimeerde) pinguïn die als het ware met een roze blik film projecteerde. 

Slechts enkele uren voordat het festival zou starten werd het, naar aanleiding van de allereerste COVID-19-persconferentie op 12 maart, gecanceld omdat de afgekondigde lockdown per direct van kracht was. Een onwerkelijke situatie diende zich aan. 

Gasten onderweg naar de openingsvoorstelling konden rechtsomkeert. Internationale gasten, we hadden er nog nooit zoveel, hadden moeite om een terugvlucht te vinden waardoor er twee zelfs maanden in Nederland hebben gebivakkeerd.

In het najaar hebben we nog een zestal weekenddagen alternatieve vertoningen georganiseerd onder de noemer Roze Filmdagen REDUX, zodat een deel van het programma toch nog op het witte doek genoten kon worden, al was het wel met beperkte zaalbezetting. 

De ontwerper had voor de aankleding van Het Ketelhuis een leuke variant vanuit het originele ontwerp bedacht: grafische remakes van herkenbare filmposters/thema’s met (delen van) de pinguïns als bouwsteen. Als verbindend element was er een dier als held op de poster of in de filmtitel: onder andere Jaws, Jurassic Park, Batman, 101 Dalmatians en Spiderman, opgebouwd uit honderden pinguïns en pinguïnogen.

Er was in dit gecompliceerde festivaljaar ook nog een hoogtepunt: ‘onze’ inzending voor de prestigieuze internationale Iris Prize, de korte film KORTE KUITSPIER van Victoria Warmerdam, mocht in Cardiff met de eer strijken en won £30.000.

Aangezien de poster van 2020 zo goed als niet gebruikt was, kreeg deze een opfrisbeurt door de achtergrondkleur te vervangen en kon prima weer een jaar mee voor een festival dat wederom anders zou worden dan gehoopt. Bioscopen waren niet open en er was zelfs een avondklok, dus speelde het gehele festival zich online af. 

Dagelijks startten er op vaste tijden in de avond een aantal films, de programma’s met korte films waren on demand te bekijken.

Ook het randprogramma kreeg een online variant. Er werd een viertal talkshows onder de noemer Weekend Talks van tevoren en op afstand opgenomen in Felix Meritis. Hierin werd verdieping op de festivalthema’s en op queer filmmaken gegeven. De talkshows werden steeds op een weekendmiddag online gezet en waren vanaf dat moment onbeperkt en gratis te bekijken.

De jubileumeditie-poster breng een ode aan alle 24 voorgangers. Ook al worden sinds een aantal jaren alle vertoonde films van het festival digitaal vertoond, de filmspoel blijft een herkenbaar icoon als het om film gaat. De verschillende varianten van de spoel verbeelden ook de filmgeschiedenis en de historische posters worden daarbij als filmstrook ingezet.

Dit jaar is het festival hybride: het is zowel fysiek als online te bezoeken. Wederom aangevuld met (dit jaar zes) online Weekend Talks.